
Opis projektu
Systematyczna refleksja nad polskim sektorem nauki i szkolnictwa wyższego pomija zupełnie kontekst lat dziewięćdziesiątych, obierając za moment genezy obecnego stanu rzeczy proces integracji polskiego systemu z systemami europejskimi w ramach procesu bolońskiego i tak zwane reformy Minister Barbary Kudryckiej. Choć we współczesnych dyskusjach o polityce naukowej oraz polityce szkolnictwa wyższego okres transformacji ustrojowej przedstawiany jest jako czas wycofania się państwa z tego obszaru – okres „polityki braku polityki”, stwierdzenie to jest dalekie od prawdy. Lata transformacji rzucają się długim cieniem na naszą współczesność. W tym okresie, w odpowiedzi na świadomą politykę władz państwowych rozwinęły się bowiem cechy specyficzne i główne węzły problemów utrzymujących się w sektorze do dziś: a) dyskurs darwinowskiej konkurencji o środki na badania, w którym centralne miejsce zajmuje „doskonałość naukowa” rozumiana głównie jako mierzalne i odpowiednio indeksowane publikacje zagraniczne; b) umasowiony sektor formalnie nieodpłatnego kształcenia, w którym systemowo zaniedbano sferę pośredniej i bezpośredniej pomocy materialnej dla studentów – przekształcając tę grupę z „pracowników w procesie kształcenia” w „studentów-pracowników”.
Istotą realizowanego zadania jest zatem przesunięcie genezy polskiego systemu z przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI wieku na początek lat dziewięćdziesiątych. i towarzyszącej im „terapii szokowej” polskiego systemu nauki i szkolnictwa wyższego. Konsekwencje i skutki podejmowanego w ramach zadania problemu nie ograniczają się do jego historycznych ram, ale odczuwane są w polskim systemie nauki i szkolnictwa do dzisiaj. Wojna wydana nauce i szkolnictwu wyższemu w Polsce w latach dziewięćdziesiątych była świadomą i wykalkulowaną decyzją rządzących. Rozwinięte w tamtym czasie dyskursy, do dzisiaj legitymizujące takie obszary działalności sektora jak polityka naukowa czy pomoc materialna dla studentów, w dalszym ciągu pogłębiają jedynie peryferyjną pozycję naszego kraju. W wąsko zakrojonym neoliberalnym imaginarium nie było miejsca na suwerenny rozwój w oparciu o wiedzę i naukę. We współczesnych dyskusjach o neoliberalizmie i nauce w Polsce zbyt łatwo zbywa się ten okres milczeniem. Stanowi on jednak klucz do zrozumienia wielu przeszkód na drodze do reformowania sektora, jak również problemów, z którymi musimy się mierzyć współcześnie.
Dzisiejsze szkolnictwo wyższe i nauka w Polsce rozwinęły swoje najbardziej problematyczne elementy właśnie w odpowiedzi na głęboką politykę oszczędności i terapię szokową lat dziewięćdziesiątych. Jeśli w okresie lat dziewięćdziesiątych wynikało to jednak w ogromnej mierze z potężnego kryzysu finansów publicznych, ciągłość tych dyskursów poza tym kontekstem podmywa zdolności do suwerennego wyznaczania celów i priorytetów nauce i szkolnictwu wyższemu. Zarówno w odniesieniu do celów realizowanych w jego ramach, jaki i celów realizowanych za pomocą tego sektora. Co więcej, istnieją dziś silne tendencje społeczne, wskazujące, że podejmowany w ramach zadania problem będzie się w najbliższych latach pogłębiał. Po pierwsze, w odniesieniu do pomocy materialnej dla studentów. Stale rosnące koszty najmu mieszkań w miastach uniwersyteckich i trudności w dostępach do miejsc w akademikach unaoczniły się szczególnie w 2023 i 2024 roku w serii protestów studenckich przeciwko polityce mieszkaniowej uczelni wyższych i władz miejskich. Tempo i skala tych działań pokazują, że problem będzie się nasilał. Po drugie, w kontekście ewaluacji nauki i jej podbudowy w postaci dyskursu doskonałości naukowej. Środowisko naukowe w Polsce pozostaje radykalnie podzielone względem sposobu przeprowadzania ewaluacji badań naukowych. Zmiany sposobu oceny czy zmieniająca się punktacja czasopism naukowych mocno przyczyniły się do pogłębienia sporów między dyscyplinami o sposób identyfikowania i definiowania doskonałości naukowej. Również tutaj intensywność tego sporu i wielość wysuwanych rozwiązań jasno unaoczniają pogłębiający się charakter stawianego w zadaniu problemu.
Zaniechania systematycznej refleksji nad stawianym w ramach zagadnienia „terapii szokowej” lat dziewięćdziesiątych w kontekście sektora nauki i szkolnictwa wyższego grozi pogłębianiem się tych tendencji i dalszymi konsekwencjami społecznymi. Przede wszystkim w postaci pogłębiania się sporów w polskim środowisku naukowym i jego utraty zaufania względem mechanizmów oceny badań naukowych, jak również w kontekście zwiększającej się liczby osób, które w obliczu braku mechanizmów pomocy materialnej rezygnują lub w ogóle nie podejmują studiów wyższych.
Pytania badawcze
W ramach realizacji zadania zbadane zostaną konsekwencje skrajnej neoliberalnej polityki oszczędności lat dziewięćdziesiątych XX wieku dla sektora nauki i szkolnictwa wyższego oraz specyficznych odpowiedzi na te procesy ze strony samego sektora (studentów i pracowników akademickich). Prowadzone w ramach zadania badanie jest skoncentrowane na dwóch węzłowych procesach: a) rozwoju dyskursów uzasadniających konieczność finansowania nauki używanych przez naukowców i polityków w latach dziewięćdziesiątych XX wieku; b) zmieniających się uzasadnieniach dotyczących (nie)istotności pośredniej pomocy materialnej dla studentów (akademiki, stołówki, kluby studenckie) na poziomie krajowym i poziomie uczelni. Dzięki realizacji zadania udzielone zostaną odpowiedzi na trzy następujące pytania:
- Jakie dyskursy o nauce i szkolnictwie wyższym towarzyszyły wprowadzaniu w Polsce „terapii szokowej”?
- Jakie konsekwencje dla charakteru i dynamiki umasowienia szkolnictwa wyższego w Polsce miała „terapia szokowa”?
- Jakie problemy środowisko studenckie i akademickie podnosiło w ramach protestów wobec „terapii szokowej” w szkolnictwie wyższym i nauce?
Odpowiedzi na te pytania, powiązane z odniesieniem do współczesnej sytuacji dyskusji nad polityką publiczną w odniesieniu do nauki i szkolnictwa wyższego, zostaną sformułowane w trzech raportach analitycznych, oraz syntetycznej publikacji książkowej.

Lorem ipsum odor amet, consectetuer adipiscing elit. Accumsan natoque parturient habitasse nascetur ultrices scelerisque velit. Vulputate purus vestibulum eleifend vel blandit taciti adipiscing libero. Vulputate leo blandit facilisis potenti, pulvinar mattis odio. Iaculis euismod ridiculus ac libero commodo fermentum. Aenean finibus platea aliquam; fames penatibus commodo. Fusce accumsan felis; platea aptent ad ornare at venenatis. Libero magna phasellus porttitor imperdiet per iaculis hendrerit vulputate pulvinar? Tristique risus feugiat porttitor blandit eleifend praesent neque est curae.

Lorem ipsum odor amet, consectetuer adipiscing elit. Accumsan natoque parturient habitasse nascetur ultrices scelerisque velit. Vulputate purus vestibulum eleifend vel blandit taciti adipiscing libero. Vulputate leo blandit facilisis potenti, pulvinar mattis odio. Iaculis euismod ridiculus ac libero commodo fermentum. Aenean finibus platea aliquam; fames penatibus commodo. Fusce accumsan felis; platea aptent ad ornare at venenatis. Libero magna phasellus porttitor imperdiet per iaculis hendrerit vulputate pulvinar? Tristique risus feugiat porttitor blandit eleifend praesent neque est curae.

Lorem ipsum odor amet, consectetuer adipiscing elit. Accumsan natoque parturient habitasse nascetur ultrices scelerisque velit. Vulputate purus vestibulum eleifend vel blandit taciti adipiscing libero. Vulputate leo blandit facilisis potenti, pulvinar mattis odio. Iaculis euismod ridiculus ac libero commodo fermentum. Aenean finibus platea aliquam; fames penatibus commodo. Fusce accumsan felis; platea aptent ad ornare at venenatis. Libero magna phasellus porttitor imperdiet per iaculis hendrerit vulputate pulvinar? Tristique risus feugiat porttitor blandit eleifend praesent neque est curae.